Përkufizimi dhe shkaktarët
Çrregullimi i Stresit Post-Traumatik (ÇSPT) është një gjendje e shëndetit mendor që mund të ndodhë pasi një person përjeton një ngjarje traumatike, duke shkaktuar ndjenja frike, shoku ose pafuqie. Mund të ketë efekte afatgjata, përfshirë rikujtime të papritura, vështirësi në gjumë dhe ankth. Ngjarje që mund të shkaktojnë ÇSPT përfshijnë aksidente, luftëra, krime, zjarre, vdekja e një të dashuri, ose çdo lloj abuzimi. Mendime dhe kujtime mund të përsëriten edhe pasi rreziku ka kaluar.
Prevalenca
Mendohet se ÇSPT prek rreth 7-8% të popullsisë dhe ka më shumë gjasa të prekë gratë sesa burrat. Në vend që të përmirësohet me kalimin e kohës, individi mund të bëhet më anksioz dhe i frikësuar. ÇSPT mund të ndërpresë jetën e një personi për vite, por trajtimi mund t'i ndihmojë të shërohen.
Simptomat dhe diagnoza
Simptomat zakonisht fillojnë brenda 3 muajve nga ngjarja traumatike, por mund të fillojnë edhe më vonë. Për të marrë një diagnozë të ÇSPT, një person duhet të plotësojë kriteret e përcaktuara në Manualin Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore (DSM-5). Sipas këtyre udhëzimeve, personi duhet të:
Përjetojë ekspozim ndaj vdekjes ose kërcënim personal të vdekjes, lëndim të rëndë ose dhunë seksuale
Përjetojë sa vijon për më shumë se 1 muaj:
- Një ose më shumë simptoma intruzive
- Një ose më shumë simptoma shmangieje
- Dy ose më shumë simptoma që prekin humorin dhe të menduarit
- Dy ose më shumë simptoma të zgjimit dhe reaktivitetit
Shembuj të këtyre katër llojeve të simptomave përfshijnë:
Simptomat intruzive: makthe, rikujtime të papritura, mendime të frikshme
Simptomat e shmangijes: refuzimi për të diskutuar ngjarjen, shmangja e situatave që i kujtojnë personit ngjarjen
Simptomat që prekin humorin dhe të menduarit: paaftësi për të kujtuar disa aspekte të ngjarjes, ndjenja faji dhe fajësimi, ndjenja shkëputjeje dhe tjetërsimi nga të tjerët, humbje interesi për jetën, vështirësi në përqendrim
Simptomat e zgjimit dhe reaktivitetit: vështirësi në gjumë, irritim dhe shpërthime zemërimi, hipersensitivitet ndaj rreziqeve të mundshme, ndjenja tensioni dhe ankthi
Trajtimi
Trajtimi zakonisht përfshin psikoterapi dhe këshillim, medikamente, ose një kombinim të tyre.
Opsionet e psikoterapisë përfshijnë:
- Terapia e përpunimit njohës (CPT)
- Terapia e ekspozimit të zgjatur
Medikamentet: Mjekët mund të përshkruajnë antidepresantë si inhibitorët selektivë të rikapjes së serotoninës (SSRI) ose inhibitorët e rikapjes së serotoninës-norepinefrinës (SNRI). Shembuj përfshijnë:
- Sertralinë
- Fluoksetinë
- Paroksetinë
- Venlafaksinë
Terapitë eksperimentale: Kërkimet sugjerojnë që terapitë e mëposhtme mund të ndihmojnë, por nevojiten prova të mëtejshme:
- Desensibilizimi dhe ripërpunimi i lëvizjes së syve (EMDR)
- MDMA (versioni farmaceutik i ekstazisë)
- Lojëra video ushtarake
Këshilla vetë-ndihme
Përballimi aktiv është një pjesë kyçe e rimëkëmbjes. Disa strategji përfshijnë:
- Të mësuarit rreth ÇSPT
- Pranimi që shërimi kërkon kohë
- Gjetja e dikujt për t'u besuar
- Ushtrime fizike
- Praktikimi i teknikave të relaksimit
- Pjesëmarrja në aktivitete të këndshme që mund të ofrojnë shpërqendrim
Ndërlikimet
ÇSPT mund të çojë në disa ndërlikime dhe komorbiditet. Personat me ÇSPT kanë një rrezik të rritur për të zhvilluar:
- Çrregullime të humorit
- Çrregullime ankthi dhe paniku
- Çrregullime neurologjike, përfshirë demencën
- Çrregullime të abuzimit me substanca
