Anemia (Pjesa e parë)

Funksioni i parë i gjakut, identifikimi i tij, është transporti i oksigjenit. Anemia, vjen nga Greqishtja (Αναιμία, dhe do të thotë "pa gjak", duke ju referuar defiçitit të eritrociteve me pasojë dhe ulje të Hb (që gjendet vetëm brënda eritrociteve) me pasojë zbehje dhe lodhje.

Megjithëse nga ana fispatologjike anemia përkufizohet si pakësim i masës totale të eritrociteve në qarkullim, ajo nga ana funksionale përkufizohet si pakësim i kapacitetit transportues të gjakut (Hb që gjendet vetëm brënda eritrocitit) për O2 dhe për pasojë si hipoksia indore.

Kapaciteti transportues i gjakut për oksigjenin zvogëlohet nga pakësimi i sasisë së Hb (si transportuesja e drejtëpërdrejtë e oksigjenit), me apo pa pakësim të numërit të eritrociteve qarkulluese. Të gjitha qelizat humane varen nga oksigjeni për të jetuar, shkallë të ndryshme të anemisë (të mungesës së Hb) do të kenë shkallë të ndryshme pasojash klinike dhe kjo do të përcaktohet nga shpejtësia e instalimit të anemisë, grada e saj, mosha e pacientit dhe kurba e diacimit të Hb nga oksigjeni – siç do të shohim më poshtë).

Anemia duhet të dallohet nga hipoksemia (pakësimi i presionit parcial të oksigjenit në gjak), megjithëse të dyja gjëndjet shkaktojnë hipoksi indore.

Duhet të kemi parasysh se është pigmenti i hekurit (Fe) që siguron ngjyrën e kuqe të Hb, në këtë mënyrë të eritoriceteve dhe për pasojë të vetë gjakut, meqënëse eritrocitet përbëjnë numërin më të madh te elementeve të figuruar të gjakut (pjesa e mbetur e gjakut pa eritrocite nuk ka ngjyrë të kuqe).

Kur pakësohet vlera e Hb, e shoqëruar ose jo me pakësim të numërit të eritrociteve, do të ketë dhe pakësim të ngjyrës së gjakut, për pasojë dhe të lëkurës dhe mukozave (zbehja), prandaj dhe përdorimi i termit anemi nuk është dhe aq i pallogjikshëm. Por nuk ka mungesë të gjakut (volumi total i gjakut ngelet i njëjtë, veçse do të pakësohet volumi i eritrociteve (hematokriti eritrocitar) dhe do të shtohet ai i plazmës, ndërsa volumi i dy serive të tjera është i pandjeshëm). Më e saktë do të ishte pa ngjyrë (an – jo, hemi – pigmenti që i jep ngjyrën eritrocitit dhe të gjithë gjakut, ose akromia por sidoqoftë nuk ka mungesë totale të ngjyrës, të Hb pra flitet për hipokromia) sepse ka një kuptim për faktin se eritrocitet i japin ngjyrë gjakut.

Pra, po pati pakësim të Hb (dhe/ose RBC) do të ketë pakësim të ngjyrës së gjakut me pasojë dhe të lëkurës dhe mukozave (ngjyra e lëkurës dhe e mukozave përcaktohet nga saisa e Hb, numëri i vazave të gjakut të nënlëkurës dhe mukozave të zonës meqënëse epiderma dhe epiteli nuk kanë vetë vaza gjaku, pra janë të tejdukshme, trashësia e lëkurës, vlera e bilurubinës, karotenit, lipideve qarkulluese). Kjo nuk ndodh po u ulën apo u rritën dy seritë e tjera.

Termi më i saktë për të përshkruar pakësimin e numërit të eritrociteve (me pasojë dhe vlerën e Hb) është eritropenia.

Termi 'anemi' i përdorur në mjekësinë klinike i referohet reduktimit poshtë vlerave normale të pranuara të Hb (sipas moshës dhe seksit të personit) me ose pa ulje të numërit absolut të eritrociteve. Me termin anemi përkufizohet pakësimi i sasisë totale të Hb, kundrejt vlerave normale fiziologjike. Pakësimi i Hb, me ose pakësimin e numërit absolut të eritrociteve, çon në shfaqen e simptomave dhe shënjave të anemisë.

Nga ana sasiore anemia është pakësimi me 20 % i vlerave respektive të referimit (për Hb) pra më pak se 12 g% (gr/dL) tek gratë dhe 13% (gr/dL) tek burrat.

Preferohet Hb më tepër se numëri i RBC sepse ekzistojnë anemi hipokrome mikrocitare (Anemia Ferriprive, Sindromet Thalassemike etj) ku numëri i eritrociteve është normal ose dhe mbi kufijtë e normës (talasemia).

Në praktikën e përditshëm në vënd të metodës më pak të zakonshme dhe më të shtrenjtë dhe të zgjatur të matjes direkte të masës eritrocitare që do të ishte më e sakta përdoren:

• Përqëndrimit të Hb.
• Vlerat e Hematokritit (Hct).
• Numri i eritrociteve.

Këto parametra shpjegohen si numra në g/dl, % dhe mm3 dhe paraqesin eritrocitet në krahasim me plazmën (mjedisin e lëngshëm ku ato ndodhen).

Kështu që kur vlerësojmë aneminë, duhet të vlerësohet dhe volumi plazmatik (nëse është i rritur me pasojë hemodiluimin e elementeve të figuruar të gjakut, apo është i pakësuar me pasojë një rritje jo reale e numërit të elementeve të figuruar të gjakut. Në këto raste vlerësimi duhet bërë pas korigjimit të volumit plazmatik, apo pas një farë kohe.

Në vlerat normale të të tre parametrave ndikojnë një sërë faktorësh të rëndësishëm si seksi, mosha, raca, lartësia e vëndit ku jetojnë.

Regullimi i Hematopoezës

Kërkohet një ekuilibër dinamik i përsosur midis vdekjes së kontrolluar qelizore (apoptoza e qelizave të vjetëruara apo me ndyshime strukturore) dhe prodhimit të kontrolluar qelizor.

Funksioni bazë i eritrociteve është krijimi dhe mbajtja e një mjedisi sa më të shëndetshëm për integritetin fizik dhe funksional të hemoglobinës.

Eritrociti është qeliza më e thjeshtë në organizëm, por me një specializim shumë të lartë (e destinuar të vdesi pas mbarimit të funksionit të saj). Është një qelizë e sakrifikueshme për të siguruar strukturën dhe funksionin e transportuesit kryesor të oksigjenit në organizëm, Hb. Pas flakjes së bërthamës (nuk do të ketë ADN dhe ARN), nuk mund të quhet një qelizë e mirëfilltë, pavarësisht se këtë e bën për një detyrë madhore për të siguruar sa më shumë hapësirë për Hb. Ajo gjithashtu nuk ka organoidet më të rëndësishme për rigjenerimin e strukturave të dëmtuara gjatë ekzistencës së vetë (ribozomet për sintezën e proteinave, enzimave), nuk ka mitokondrie të domosdoshme për sintezën e energjisë me anë të Ciklit të Krebsit dhe Fosforilimit Oksidativ, por e siguron energjinë nga një rrugë jo shumë efektive siç është glikoliza anaerobe (citoplazmë) kur vetë transporton oksigjenin dhe ketë e bën që të sigurojë sa më shumë oksigjen për indet e tjera. Merr një formë që të sigurojë sipërfaqen më të madhe për një volum të caktuar dhe që kërkon energji të vazhdueshme, e siguron energjinë e nevojshme nga rrugë jo shumë efektive siç është glikoliza anaerobe e realizuar në citoplazmë, ka një rrugë unike siç është prodhimi i 2,3DPG që në vetevete konsumon më tepër energji, do të kalojë shumë herë në ditë në mikroqarkullim (stres mekanik dhe hipoksik), çdo 20 sekonda bën një qarkullim në të gjithë trupin (170.000 kalime) dhe të gjitha këto për 120 ditë (4 muaj).

Volumi total i gjakut është shuma e volumit plazmatik + masën eritrocitare (RCM-Red cell mass). TCRV-total red cell volume ose RCM, matet me Cr ose Tc radioaktiv dhe vlerat normale tek meshkujt janë 25-35 ml/kg dhe tek femrat 22-32 ml/kg. Volumi plazmatik është 40-50 ml/kg (2.25 litra volum qelizor në të gjithë sasinë e gjakut qarkullues ose 2250 ml : 70 kg ≈ 32 ml/kg).

Gjaku është ind lidhor special i lëngshëm. Lëngu, është uji i plazmës. Pra përdoren për gjakun të gjitha ligjet e hidrodinamikës (në rastin e gjakut si ind i lëngsfëm flitet per hemodinamikë). Flitet për eritrocite, leukocite, trombocite, lipide, proteina qarkulluese etj, sepse ato janë në qarkullimi të vazhdueshëm brënda një sistemi të mbyllur tubash dhe një pompe që e shtynë vazhdimisht në manyrë autonome). Nga mesatarisht 5 litra gjak, vetëm 2.25 litra (45%) janë qelizat. Pjesa tjetër është plazma, që në vetvete ka 93 % ujë dhe 7 % substance solide (shumica proteina ku më kryesoret janë albumina, fibrinogjeni, por dhe lipide, elektrolitë, sheqer etj). Nga 2.25 litra qeliza vetëm 0.037 litra (1.6%) janë leukocite dhe më pak se 0.0065 litra (një lugë çaji) është volumi i të gjithë trombociteve aktualë qarkullues.

Diametri i eritrociteve është 6-8 Mm (mesatarisht 7.5 Mm).

1. Me përmasa normale quhen normocite.
2. Kur përmasat janë < 6 mikrometër quhen mikrocite (qeliza të vogla).
3. Kur përmasat janë > 9 mikrometër quhen makrocitete (të mëdha).
4. Kur përmasat janë > 12 mikrometër quhen megalocite.

Përsa i përket ngjyrës, eritrocitet janë normokrome, hipokrome, por jo hiperkrome përderisa një eritrocit normokrom do të thotë se ai është i mbushur në kapacitetin maksimal të tij për madhësinë që ka.