6 kriteret e drogimit sipas Goodman (1990)
Drogimi karakterizohet nga:
Me kalimin e kohës, konsumatori i rregullt i drogës ka nevojë të rrisë dozën e tij për të shijuar të njëjtët efekte. Kemi të bëjmë në këtë rast me tolerancë ndaj produktit. Kjo shtesë e konsumimit rrit rrezikun për të dëmtuar shëndetin e tij.
Për një kohë të gjatë, toleranca është konsideruar si një fenomen vetëm fiziologjik, një pasojë e adaptimit të organizmit me një produkt të absorbuar rregullisht, pra një mënyrë që organizmi shton nevojën për më shumë nga produkti për të arritur efektet e kërkuara.
Tashmë, dihet se toleranca përbën, gjithashtu, një realitet psiko-farmakologjik (në lidhje me efektet e ushtruara nga substancat mbi psiqikën).
Rastësisht dhe për disa produkte (p.sh. për marihuanën) vihet re një tolerancë e invertuar (e zhdrejtë). Në këtë rast kemi të bëjmë me një situatë në të cilën reaksioni për të njëjtën sasi të substancës shfaqet më shpejt, apo më intensivisht, pas një përdorimi të përsëritur.
Flitet për një tolerancë të kryqëzuar, kur toleranca ndaj një substance përgjithësohet me atë ndaj substancave të tjera, veprimi i të cilave është i ngjashëm, për shembull, midis anksiolitikëve dhe alkolit.
Varësia përkufizohet si gjendje që rezulton nga absorbimi periodik ose i vazhdueshëm i një droge. Sipas natyrës së drogës së konsumuar (medikament, duhan, alkol, hashish, heroinë), gjendjes së subjektit dhe tolerancës së tij ndaj produktit, varësia mund të jetë psiqike ose fizike.
Varësia është ansambli i fenomeneve të sjelljes, fenomeneve konjitive (të njohjes) dhe atyre fiziologjike që rrjedhin nga konsumimi i përsëritur i një substance psikoaktive, tipikisht e shoqëruar:
Termi drogim i referohet gjithmonë e më tepër konsultimit dhe kontrollit të impulseve, pra më shumë është i lidhur me sjelljet, sesa me produktet, ose në mungesë të produktit si në rastin e lojrave patologjike. Termi varësi, së pari, është i lidhur me produktet, nocionin e tolerancës (nevoja për të rritur dozat për të përftuar një efekt konstant) dhe të “zvjerdhjes” (simptomat në rastin e ndalimit të menjëhershëm të konsumimit).
Drogat që japin varësi quhen droga toksikomanogjene.
Varësia fizike “përkthehet” me turbullime organike sapo që droga ndalohet së konsumuari: është gjendja e mungesës, e karakterizuar nga të vjella, nga ngërçe (spazma), nga ankth i madh, etj.
Varësia fizike shfaqet me sindromën e shkëputjes (zvjerdhjes, abstinencës), që vjen si pasardhëse. Rezulton një adaptim i organizmit me një psikotrop në mënyrë të tillë që ndalimi i konsumimit sjell reagime psikologjike dhe fiziologjike.
Intensiteti i simptomave ndryshon sipas substancave, individit dhe zakoneve të konsumimit. Shpjegimi mjeksor, pra neurobiologjik, i këtij fenomeni flet për kohën e kërkuar nga organizmi për të rivendosur ekuilibrin, si rrjedhojë e mosfunksionimit të disa neuroneve (në përgjithësi 7 deri në 10 ditë).
Varësia psikologjike “përkthehet” me nevojën për të konsumuar droga që modifikojnë aktivitetin mendor. Varësia provokon një dëshirë të fiksuar e tiranike për të vrapuar së rishmi tek produkti.
Varësia psikologjike evidentohet në një proces të karakterit të fiksimit që e çon konsumatorin në gjendjen e të ndjerit mirë apo të adaptuar më mirë me realitetin. Është një mekanizëm i adaptimit të kushtueshëm, pra shkatërrues. Kjo varësi mbështetet mbi karakteristikat e individit (zakonet, gjendjen afektive, stilin e jetës) se sa mbi vetë substancën.
Varësia psikologjike përcaktohet shpesh prej fjalës angleze “CRAVING” që përkthehet “dëshirë ekstreme për të kosumuar dhe për të ndjerë efektet e produktit”.
Quajmë sindromë të shkëputjes (të zvjerdhjes, abstinencës) ansamblin e simptomave të provokuara prej ndalimit të menjëhershëm të konsumimit të një substance psikotrope. Kjo simptomë varion në formë dhe në intensitet jo vetëm sipas substancave dhe dozave të konsumuara, por edhe sipas subjektit dhe kontekstit social-kulturor ku ai gjendet (burg, spitalë, banesë).
Flasim për “zvjerdhje” kur ndalimi ose kur zvogëlimi i konsumimit të një substance (alkol, amfetaminë, kokainë, nikotinë, opiat, sedativ, hipnotik ose anksiolitik) sjell një modifikim të sjelljes të paadaptuar me reperkusionet (reagimet) fiziologjike (p.sh. rritjen e presionit arterial, rritjen e frekuencës respiratore, rritjen e pulsit dhe rritjen e temperaturës së trupit) dhe me reagimet konjitive (të njohjes). Shumica e simptomave të shkëputjes janë të kundërtat e atyre të vrojtuara në rastin e intoksikimit me të njëjtën substancë.
Sa më tepër të shtohet kohëhëzgjatja e veprimit të substancës, aq më e madhe është kohëzgjatja para shfaqjes së simptomave të shkëputjes dhe aq më gjatë mund të zgjasë “zvjerdhja”. Vihet re, gjithashtu, që në se personi konsumon shumë substanca, bashkëveprimi do ta komplikonte “zvjerdhjen”. Simptomat më intensive të shkëputjes ndërpriten zakonisht disa ditë deri në disa javë pas ndalimit të konsumimit. Simptoma të tjera mund të zgjasin gjatë disa javëve ose edhe disa muaj. Një turbullim mendor primar mund të ndodhë (i pa lidhur me mjekimin), në se simptomat rezistojnë.
Ndalimi i menjëhershëm i konsumimit të disa psikotropëve të konsumuar rregullisht mund të jetë shumë i rrezikshëm, madje vdekjeprurës. Kështu, shkëputja nga anksiolitikët apo nga somniferët duhet të bëhet nën këshillimin dhe nën supervizionin e një personi të kualifikuar.
Normat sociale ndikojnë në standardet e pranueshme lidhur me abuzimin me drogat. Çfarë e bën një person të abuzojë apo të jetë i varur nga droga në atë pikë sa të humbë punën, familjen, shtëpinë?
Çrregullimet e lidhura me përdorimin e substancave lidhen me një sërë faktorësh:
Megjithatë nuk mund të përcaktohet se cili nga këto faktorë është determinues.
Një faktor i fuqishëm që mendohet se ndikon është edhe pafuqia e personit për t’i bërë ballë (apo për të gjetur lehtësim) dhimbjes shpirtërore apo fizike që mund të ketë. Pa një forcë të brendshme dhe pa mbështetje për menaxhimin e stresit, vetmisë apo depresionit, droga mund të bëhet e vetmja mënyrë për ta përballuar situatën. Fatkeqësisht për shkak të ndryshimeve që droga shkakton në tru, përgjithësisht mjafton vetëm një herë të provohet për të krijuar më pas varësi prej saj.
Disa faktorë të tjerë që rritin rrezikun për abuzim apo varësi nga droga janë:
Histori familjare varësie. Megjithëse akoma nuk është shumë e qartë marrëdhënia mes trashëgimisë dhe mjedisit, nëse është e pranishme një histori familjare varësie, rritet rreziku i abuzimit dhe varësisë nga droga.
Histori të sëmundjeve mendore. Abuzimi dhe varësia nga droga mund t’i përkeqësojë apo edhe të krijojë simptoma të reja në rastin e prezencës së sëmundjeve mendore.
Dhimbje fizike e patrajtuar. Medikamente që lehtësojnë dhimbjen, ku hyn edhe heroina, krijojnë shpejt varësi.
Presion nga të tjerët. Nëse përsonat përreth përdorin drogë, do të jetë më e vështirë t’i rezistohet presionit për t’i provuar ato, sidomos në moshë të re.
Megjithëse droga të ndryshme kanë efekte të ndryshme në shëndetin fizik apo mendor, modeli themelor është i njëjti. Marrja dhe përdorimi drogës bëhet gjithmonë e më i rëndësishëm se çdo gjë tjetër në jetë. Pasojat fizike dhe emocionale të abuzimit dhe varësisë nga droga, vështirësojnë funksionimin në tërësi, duke dëmtuar gjykimin në një nivel të rrezikshëm.
Simptomat fizike të abuzimit dhe varësisë nga drogaPërdorimi i drogës ka ndikim direkt tek trupi dhe tek truri. Stimulantët, si kokaina për shembull, përshpejtojnë të gjithë proceset trupore, duke reduktuar aftësinë për të fjetur. Ndërsa droga, si opiatet, ngadalësojnë veprimtarinë e organizmit, duke ngadalësuar frymëmarrjen apo presionin e gjakut ndonjëherë edhe në nivele të rrezikshme. Disa simptoma fizike të varësisë nga droga, përfshijnë:
Cikle të një energjie të shtuar, mungesë lodhjeje dhe aftësie për të fjetur;
Ngadalësim jonormal të lëvizjes, të të folurit, të kohës së reagimit, konfuzion dhe disorientim (që vërehet sidomos tek opiatet, benzodiazepinat dhe barbituratet);
Cikle të një gjumi të tepërt;
Rënie apo shtim i shpejtë në peshë;
Ndryshim i papritur në mënyrën e veshjes, si për shembull veshja e vazhdueshme e këmishave me mëngë të gjata për të mbuluar shenjat e injektimit;
Për drogat që thithen nga hunda, probleme kronike me sinozitin apo rrjedhje gjaku nga hundët;
Për drogat që tymosen, kollë e vazhdueshme ose bronkit, që shoqërohet edhe me përshtymë apo gjak;
Probleme të ndryshme progresive me dhëmbët (sidomos nga përdorimi i metamfetaminave). Etj.
Simptomat e sjelljes të abuzimit dhe varësisë nga droga
Sjelljet e mëposhtme janë ato më të zakonshmet, të cilat, zakonisht, përdoren për të përcaktuar nëse një person ka apo jo varësi fizike nga droga.
Intoksikimi në mënyrë të rregullt;
Të gënjyerit lidhur me dendurinë e përdorit të drogës;
Tërheqja nga aktivitete të cilat më parë i shijonin, si sporti apo dëfrimi me miqtë;
Biseda të shpeshta rreth përdorimit të drogës;
Të menduarit që ata e kanë të nevojshme të përdorin drogë në mënyrë që të ndjehen mire;
Probleme me autoritet shtetërore për shkak të drogës;
Sjellje të rrezikshme, sikurse janë ngarja e makinës apo përfshirja në aktivitete seksuale të pambrojtura, kur janë nën efektin e drogës;
Mungesa, probleme apo përjashtime nga puna për shkak të përdorimit të drogës;
Depresion;
Mungesë shprese;
Simptoma mendore dhe emocionale të abuzimit dhe varësisë nga droga
Abuzimi dhe varësia, gjithashtu, ndikojnë në gjendjen shpirtërore, duke qenë se ato përdoren pikërisht për shkak të një efekti kënaqësie të shkurtër që japin. Këto efekte variojnë në droga të ndryshme. Disa simptoma mendore dhe emocinale përfshijnë:
Cikle të shndrimit jashtë të zakonshmes llafazan, i gëzuar dhe me energji pa fund;
Inat, irritueshmëri dhe axhitim i shtuar;
Qetësi, mosdhënie përgjigjie, apo shikim i hutuar;
Apati dhe depression;
Paranojë, deluzione;
Psikozë të përkohshme, halucinacione;
Kufi të ulët për përfshirje në sjellje të dhunshme.
| SUBSTANCA | VARËSIA PSIQIKE | VARËSIA FIZIKE |
|---|---|---|
| Fenilciklidina ketamina | Mesatare (e moderuar) | E dobët |
| Morfina, heroina | E fortë dhe e shpejtë në rastin e konsumimit intravenoz ose kur tymoset | Shumë e fortë |
| Metadoni | Më pak e fortë | E fortë |
| Cannabis, tetrahidrokanabinoli | Mesatare (e moderuar), e shpejtë nëse tymoset | Mesatare (e moderuar) |
| LSD, meskalina, psilocibina | E dobët | E dobët |
| Kokaina, kraku | E fortë dhe e shpejtë (veçanërisht me rrugë intravenoze dhe krak) | E dobët |
| Amfetamina, ectasy | E fortë, më pak e shpejtë (përjashtim rruga intravenoze) | E dobët |
| Nikotina | E dobët, e shpejtë nëse tymoset | E dobët |
| Kafeina | E dobët, e ngadaltë | E dobët |
| Alkoli | E moderuar, e ngadaltë | E moderuar |
| Benzodiazepinat | E dobët, e ngadaltë | E moderuar |
| Barbiturikët | E dobët, e ngadaltë | E rëndësishme |
| Klasa | Substanca | Sindroma e zvjerdhjes |
|---|---|---|
| Anestezikë disociues | Fenilciklidina, ketamina | Ankth, disfori |
| Analgjezikë | Morfina, heroina, metadoni | E moderuar deri në e fortë: ankth, disfori, turbullime të gjumit, ngërçe muskulare, diarre, dridhje, spazma |
| Metadoni | Më pak e fortë nga fakti i një eliminimi më të ngadaltë | |
| Kanabinoidët | Cannabis, tetrahidrokanabinoli | E moderuar: ankth, disfori, turbullime të gjumit |
| Haluçinogjenët | LSD, meskalina, psilocibina | E rrallë (përdorimi pak frekuent - pak, ose aspak varësi fizike) |
| Stimulantët | Kokaina dhe kraku | Mbi të gjitha shenja psiqike, depresion i fortë, disfori, turbullime të gjumit dhe të oreksit |
| Amfetaminat dhe ectasy | Si për kokainën | |
| Nikotina | Mbi të gjitha shenja fizike, irritim, shqetsime, depresion, mungesë oreksi | |
| Kafeina | Mbi të gjitha shenja fizike, irritim, depresion, lodhje, cefale | |
| Depresuesi | Alkoli | E fortë:shqetsime, depresion, disfori, turbullime të gjumit, dridhje dhe spazma, konfuzion, haluçinacione |
| Benzodiazepianat | E moderuar dhe e ndryshueshme: ankth i fortë, disfori, turbullime të gjumit, përshtypje të irealitetit, dridhje dhe spazma, haluçinacione | |
| Barbiturikët | E fortë: ankth, disfori, turbullime të gjumit, dridhje dhe spazma |
| Klasa e substancës | Substanca | Kompensimi |
|---|---|---|
| Anestezikë disociues | Fenilciklidina, ketamina | Relaksim, amnezi,turbullime të perceptimit |
| Analgjezikë | Morfina, heroina, metadoni | Eufori, relaksim, analgjezi |
| Kanabinoidët | Cannabis, tetrahidrokanabinoli | Eufori, relaksim, turbullime të perceptimit |
| Haluçinogjenët | LSD, meskalina, psilocibina | Turbullime të perceptimit |
| Stimulantët | Kokaina | Eufori, stimulim |
| Amfetaminat dhe ectasy | Eufori, stimuli, turbullime të perceptimit | |
| Nikotina | Eufori, përqëndrim, relaksim | |
| Kafeina | Moslodhje, përqëndrim | |
| Depresantët | Alkoli | Eufori, relaksim, amnezi |
| Benzodiazepianat | Reduktim të ankthit | |
| Barbiturikët | Qetësim |